Πανοπτικόν (Panopticon)
Το Πανοπτικό είναι ένας τύπος κτιρίου-φυλακής που σχεδιάστηκε από τον Άγγλο ωφελιμιστή, φιλόσοφο κοινωνιολόγο Τ. Μπένθαμ το 1785.
Ωφελιμισμός (Utilitarianism) είναι ένα ηθικό ρεύμα που θεωρεί ότι η καλύτερη ενέργεια είναι αυτή που μεγιστοποιεί την κοινή ωφέλεια.
Το Πανοπτικό είναι αρχιτεκτονικό συγκρότημα που λειτουργεί σαν μηχανή στήριξης ενός είδους εξουσίας,
ανεξάρτητης όμως από εκείνον που την ασκεί. Ο παρατηρητής βρίσκεται στο κέντρο ενός
κύκλου του οποίου οι ακτίνες διέρχονται από το κέντρο των κελιών που βρίσκονται
σε μία συγκεκριμένη περιφέρεια. Ο σχεδιαστής του υποστήριζε
ότι η εξουσία πρέπει να είναι ορατή αλλά όχι ελέγξιμη. Οι χώροι (κελιά) των
παρατηρούμενων (κρατουμένων) είναι έτσι κατασκευασμένα ώστε να βλέπουν διαρκώς
το σημείο απ’ όπου παρακολουθούνται. Δεν είναι όμως σε θέση να γνωρίζουν αν
πραγματικά συμβαίνει αυτό και πότε. Ο παρατηρούμενος γίνεται με αυτόν τον τρόπο η
βάση της ίδιας του της καθυπόταξης, αναλαμβάνει δηλαδή ο ίδιος το έργο της
εξουσίας και την κάνει μέρος της ίδιας του, της ύπαρξης.
Η
υλοποίηση του μοντέλου. Το Presidio Modelo είναι ένα συγκρότημα φυλακών του
τύπου Πανοπτικόν, που βρίσκεται στο Isla de la Juventud στην Κούβα. Χτίστηκε
μεταξύ 1926 και 1931, από τον Gerardo Machado πρόεδρο της Κούβας στην διάρκεια
του πολέμου Ανεξαρτησίας της Κούβας.
Presidio
Modelo θεωρήθηκε το κατ’ εξοχή παράδειγμα αποτελεσματικής σχεδίασης
“πανοπτικού”. Μέχρι οκτώ χιλιάδες κρατούμενοι μπορούσαν να παρακολουθούνται και
να ελέγχονται με ελάχιστο προσωπικό. Το ενδιαφέρον είναι ότι ενώ οι αδελφοί
Κάστρο, Φιντέλ και Ραούλ πέρασαν ένα ικανό διάστημα ως κρατούμενοι σ’ αυτό,
βρήκαν την προσέγγιση επαρκώς αποτελεσματική, με αποτέλεσμα να την διατηρήσουν επ’ αρκετόν εν λειτουργία κατά την δικιά τους νέα διακυβέρνηση.
