ΚΕΙΜΕΝΑ ΕΡΓΑΣΙΑΣ

Κείμενα Εργασίας Εργαστηρίου

Ανάλυσης & Οπτικοποίησης Χωρο-Χρονικών Δεδομένων

    

Περιοδικό καταχωρημένο στις βάσεις δεδομένων 

του Ελληνικού και του Διεθνούς Κέντρου ISSN (International Standard Serial Number)

ISSN:1791-5686

έτος εκδοσης 1^ου τεύχους 2008

τεύχη:

Νο 17 τεύχος   

ΕΞΕΛΙΚΤΙΚΗ ΘΕΩΡΙΑ ΚΑΙ ΙΣΤΟΡΙΑ 

*Δρ. Ιωάννης Ε. Κωτούλας

Περίληψη   (ολόκληρο το κειμενο)

Στο κείμενο εξετάζεται η επαναληπτικότητα προτύπων των ανθρώπινων κοινωνιών στην ιστορική διαχρονία ως στοιχείο συνδεδεμένων με την γενική υποδομή και την εκπληκτική μετάδοση του πολιτισμού και την διάδραση ανάμεσα στην πολιτισμική εξέλιξη και το ίδιο φυσικό περιβάλλον. Στο πλαίσιο αυτό χρησιμοποιούμε την Εξελικτική Θεωρία ως ερμηνευτικό υπόβαθρο και την ιστορία για την κατάδειξη συναφών περιπτώσεων μελέτης. Η ύπαρξη συλλογικών διαπροσωπικών κοινωνικών δεσμών και θεσμικών ενώσεων συνιστά εκδήλωση ευγενούς τάσεως συλλογικής οργανώσεως των πληθυσμών, ενώ η επαναληπτικότητα του πολέμου ως ενδοειδεακης επιθετικότητος και ως προτύπου  δράσεως των ομάδων και των οργανωμένων κοινωνιών συναρτάται με την εξελικτική προδιάθεση για βίαιο ανταγωνισμό των ατόμων, φορέων των κρατών, για τους περιορισμένους φυσικούς πόρους.

*Ο Ιωάννης Ε. Κωτούλας είναι Διδάκτωρ Ιστορίας του Τμήματος Ιστορίας και Αρχαιολογίας του Εθνικού και Καποδιστριακού Πανεπιστημίου Αθηνών και Διδάκτωρ Γεωπολιτικής του Τμήματος Τουρκικών και Σύγχρονων Ασιατικών Σπουδών του Εθνικού και Καποδιστριακού Πανεπιστημίου Αθηνών, Διδάσκων Γεωπολιτικής και Νεοελληνικής Εξωτερικής Πολιτικής στο Πανεπιστήμιο Αθηνών, ακαδημαϊκός σύμβουλος του Foreign Affairs Hellenic Edition. Βιβλία του: Ιστορία της ελληνικής Γεωπολιτικής (Λειμών 2021), Ιστορία και γεωπολιτική της νεώτερης Ελλάδος (Λειμών 2019), Αρχιτεκτονική και ιδεολογία (Λειμών 2019).

Νο 16 τεύχος

Υπο δημοσίευση 

Νο 15 τεύχος   

ΤΥΠΟΛΟΓΙΑ ΜΗ ΕΚΚΟΜΣΜΙΚΕΥΜΕΝΩΝ ΠΟΛΤΙΣΜΙΚΩΝ ΘΥΛΑΚΩΝ 

*Δρ. Ιωάννης Ε. Κωτούλας

Περίληψη  (ολόκληρο το κείμενο)

Ως μη εκκοσμικευμένοι πολιτισμικοί θύλακοι προσδιορίζονται οι ισλαμικές (αστικά κέντρα Ευρώπης) και χριστιανικές (περιοχές στην Βόρειο Αμερική) χωροταξικές πληθυσμιακές συγκεντρώσεις, οι οποίες αναπαράγουν ένα μη εκκοσμικευμένο πολιτισμικό πρότυπο. Οι θύλακοι αυτοί συχνά τελούν σε κατάσταση εντάσεως με την περιβάλλουσα κοινωνία, καθώς οι πληθυσμιακοί φορείς τους ενεργούν ως απομονωτιστικές ομάδες, υιοθετώντας πρακτικές διαχωρισμού από το εκκοσμικευμένο κοινωνικό σύνολο. Πρακτικές αυτού του είδους είναι οι διακριτές θρησκευτικές πρακτικές και λειτουργίες, η χωρική περιχαράκωση σε οριοθετημένες περιοχές, η αποφυγή της επιγαμίας με τον εκκοσμικευμένο πληθυσμό, η περιθωριοποίηση μελών τους, ιδίως των γυναικών και των τέκνων, η πρόκληση εντάσεως με την περιβάλλουσα κοινωνία με τακτικές συμβολικής βίας ή επιθετικής σημειολογίας, η χρήση διακριτής γλωσσικής αναφοράς, η δημιουργία παράλληλων πολιτισμικών δομών και η άσκηση βίας, πραγματικής ή ψυχολογικής, επί των μελών τους. Η μελέτη εξετάζει επίσης την τυπολογία διευρύνσεως των εν λόγω θυλάκων, η οποία είναι βαθμιαία και καταγράφεται μέσω συγκεκριμένων εξελίξεων σε χωροταξικό και δημογραφικό επίπεδο. Ταυτοχρόνως αναλύονται οι μεταβολές κοινωνικού, οικονομικού, δημογραφικού, χωροταξικού, διατροφικού και τεχνολογικού χαρακτήρα, οι οποίες προκύπτουν λόγω της παγιώσεως και διευρύνσεως των μη εκκοσμικευμένων πολιτισμικών θυλάκων.

*Ο Δρ. Ιωάννης Κωτούλας έκανε προπτυχιακές και μεταπτυχιακές σπουδές στο Τμήμα Ιστορίας Αρχαιολογίας του ΕΚΠΑ. Η διατριβή του στο τμήμα Ιστορίας και Αρχαιολογίας έχει τίτλο "Η ευρωπαική νεογοτθική παράδοση και η αρχιτεκτονική του ελλαδικού χώρου, 1830-1897", και είναι σε εξέλιξη μία δεύτερη διατριβή με τίτλο "Η ελληνική γεωπολιτική σκέψη τον 19ο και 20ο αιώνα" στό τμήμα Τουρκικών και Σύγχρονων Ασιατικών Σπουδών (ΕΚΠΑ). Σήμερα είναι διδάσκων στο Μεταπτυχιακό Πρόγραμμα Γεωπολιτική Ανάλυση των Διεθνών Ανταγωνισμών: Ισχύς και Δίκαιο στην Δύση και το Ισλάμ και Senior Research Fellow στη Γεωπολιτική, στο Εργαστήριο Γεωπολιτισμικών Αναλύσεων Ευρύτερης Μέσης Ανατολής και Τουρκίας, στο Τμήμα Τουρκικών και Σύγχρονων Ασιατικών Σπουδών, ΕΚΠΑ.

Νο 14 τεύχος   

ΑΝΑΖΗΤΩΝΤΑΣ ΤΟΝ ΔΙΕΘΝΗ ΡΟΛΟ ΤΗΣ ΑΘΗΝΑΣ ΣΤΗΝ ΕΠΟΧΗ ΤΗΣ ΠΑΓΚΟΣΜΙΟΠΟΙΗΣΗΣ  

*Καθηγητής Μαρμαράς Μανόλης

Περίληψη   (ολόκληρο το κείμενο)

Το κείμενο υποστηρίζει την άποψη ότι στην Αθήνα βρίσκεται σε εφαρμογή τα τελευταία είκοσι χρόνια μια πολεοδομική διαδικασία, η οποία αποσκοπεί στον μετασχηματισμό της σε ένα ημι-περιφερειακό πόλο στην περιοχή της Ανατολικής Μεσογείου, απαραίτητου για την ολοκλήρωση του παγκοσμιοποιημένου συστήματος. Κύρια επιχειρήματα της παραπάνω θέσης είναι ότι (α) τα αναγκαία έργα υποδομής και τα δημόσια έργα ολοκληρώθηκαν με αφορμή τους Ολυμπιακούς Αγώνες του 2004, (β) τα απαραίτητα νομοθετήματα αναφορικά με τη δημόσια διοίκηση και τα εργατικά ζητήματα πάρθηκαν τα τελευταία τέσσερα χρόνια και (γ) οι αγορές των απαραίτητων γαιών στην παραλιακή ζώνη του Αθηναϊκού λεκανοπεδίου έκλεισαν μόλις πρόσφατα (Αεροδρόμιο Ελληνικού, Ιππόδρομος, Βουλιαγμένη).

* Ο Καθηγητής Μανόλης Μαρμαράς δίδαξε στο Τμήμα Γεωγραφίας του Πανεπιστημίου  Αιγαίου από το 1996 έως το 2006 τα μαθήματα: Ιστορική Γεωγραφία, Ιστορία της Γεωγραφίας, Ιστορία της Πόλης και της Πολεοδομίας, Εισαγωγή στον Πολεοδομικό Σχεδιασμό, Αστική Γεωγραφία και Γεωγραφία της Κατοικίας, ενώ από το 2006 έως το 2012 δίδαξε στο Τμήμα Αρχιτεκτόνων Μηχανικών του Πολυτεχνείου Κρήτης τα μαθήματα: Εισαγωγή στον Αστικό και Πολεοδομικό Σχεδιασμό, Ιστορία της Πόλης και της Πολεοδομίας, Αστικό Σχεδιασμό και Πολεοδομικό Σχεδιασμό.

Νο 13 τεύχος   

ΠΑΠΙΓΚΟ ΚΑΙ ΖΑΓΟΡΙΑ ΣΤΗΝ ΥΣΤΕΡΗ ΒΥΖΑΝΤΙΝΗ ΠΕΡΙΟΔΟ 
ΚΑΙ Ο ΡΟΛΟΣ ΤΟΥΣ ΣΤΟΝ ΑΓΩΝΑ ΤΟΥ ΔΕΣΠΟΤΑΤΟΥ ΤΩΝ ΙΩΑΝΝΙΝΩΝ ΚΑΤΑ ΤΩΝ ΑΛΒΑΝΩΝ ΚΑΙ ΟΘΩΜΑΝΩΝ

*Δρ. Στέφανος Κορδώσης

Περίληψη  (ολόκληρο το κείμενο)

Τα δίκτυο χωριών που σήμερα ονομάζονται Ζαγοροχώρια πήρε την τελική του μορφή στα μέσα του 18ου αιώνα. Αν και η ακμή των χωριών αυτών έλαβε χώρα την εποχή της τουρκοκρατίας μνημονεύονται σε πηγές ήδη της ύστερης Βυζαντινής περιόδου. Σε αυτές συναντώνται με δύο ονόματα – Πάπιγκο και Ζαγόρι – πράγμα που δείχνει ότι δεν ήταν πάντα μια διοικητική ή περιφερειακή ενότητα. 

Το Πάπιγκο και το Ζαγόρι αναφέρονται ξεχωριστά αρκετές φορές στο Χρονικόν των Ιωαννίνων και στο Χρονικό των Τόκκων, δύο έργα ανώνυμων συγγραφέων που καλύπτουν την περίοδο των δύο τελευταίων σημαντικών δεσποτών των Ιωαννίνων, Essau Buondelmonti και Καρόλου Τόκκου. Στο άρθρο αυτό εξετάζεται ο ρόλος του Παπίγκου και του Ζαγορίου στην πολιτική και οικονομία του δεσποτάτου των Ιωαννίνων, δίνοντας έμφαση στα παραπάνω δύο χρονικά, σε μια περίοδο έντονων ανακατατάξεων, όταν οι Οθωμανοί προήλαυναν στα βόρεια και ανατολικά σύνορα του δεσποτάτου ενώ αλβανικές πατριές νέμονταν την ύπαιθρο. Τα χωριά του Ζαγορίου αποτελούσαν δεξαμενή στρατιωτών, έμπιστων στον δεσπότη, που χρησιμοποιούνταν κυρίως κατά των Αλβανών. Οι ορεσίβιοι κάτοικοι των Ζαγορίων ήταν η δεύτερη μόνιμη στρατιωτική παρουσία μέσα στο δεσποτάτο των Ιωαννίνων, μετά από το στρατιωτικό σώμα που έδρευε μέσα στα Γιάννενα. Στον αντίποδα το Πάπιγκο τον μεσαίωνα και, όπως φαίνεται, την πρώτη περίοδο της τουρκοκρατίας, δεν κάλυπτε διοικητικά μόνο το ορεινό τμήμα του σημερινού δυτικού Ζαγορίου. Ήταν, δηλαδή, η περιφέρειά του περισσότερο πεδινό παρά ορεινό τμήμα. Είχε λοιπόν μεγαλύτερη σημασία από τα Ζαγόρια από πλευράς παραγωγικής, αλλά επι πλέον και στρατηγικής ως παραμεθόρια περιοχή του δεσποτάτου απέναντι σε αλβανικές πατριές και, αργότερα, στους Οθωμανούς. 

*Ο Δρ. Στέφανος Κορδώσης  έκανε προπτυχιακές και μεταπτυχιακές σπουδές στο Τμήμα Διεθνών και Ευρωπαϊκών Σπουδών (Πάντειο Παν/μιο). Είναι διδάκτορας του Τμήματος Μεσογειακών Σπουδών (Παν/μιο Αιγαίου) (Οι Τούρκοι ανάμεσα στην Κίνα και το Βυζάντιο (552-659), ΠΟΙΟΤΗΤΑ, Αθήνα, 2012). Έχει διδάξει στο Τμήμα Διαχείρισης Πολιτισμικού Περιβάλλοντος και Νέων Τεχνολογιών του Πανεπιστημίου Δυτικής Ελλάδος και στο Μεταπτυχιακό πρόγραμμα MA in Black Sea Cultural Studies του Διεθνούς Πανεπιστημίου Ελλάδας.

Νο 12 τεύχος   

Η ΔΙΑΣΠΟΡΑ ΕΡΓΩΝ ΑΠΟ ΠΑΡΙΑΝΟ ΚΑΙ ΠΕΝΤΕΛΙΚΟ ΛΙΘΟ ΣΤΟΝ ΕΛΛΑΔΙΚΟ ΧΩΡΟ, ΣΥΜΦΩΝΑ ΜΕ ΤΟΝ ΠΕΡΙΗΓΗΤΗ ΠΑΥΣΑΝΙΑ: ΜΙΑ ΙΣΤΟΡΙΚΟΓΕΩΓΡΑΦΙΚΗ ΠΡΟΣΕΓΓΙΣΗ

* Καθηγητής Μαρμαράς Μανόλης

Περίληψη (ολόκληρο το κείμενο)

Τα τελευταία χρόνια, το ζήτημα του κοινωνικού αποκλεισμού αποτελεί ένα από τα πιο «φλέγοντα» θέματα τόσο σε θεωρητικό επίπεδο, όσο και σε επίπεδο διαμόρφωσης προτάσεων πολιτικής. Σύμφωνα με τη διεθνή βιβλιογραφία ως κοινωνικός αποκλεισμός ορίζεται «η παρεμπόδιση απορρόφησης κοινωνικών και δημόσιων αγαθών», όπως είναι π.χ. αυτά της εκπαίδευσης, του συστήματος υγειονομικής περίθαλψης κλπ., η έλλειψη των οποίων οδηγεί συνήθως στην οικονομική ανέχεια και περιθωριοποίηση. Όντας το φαινόμενο του κοινωνικού αποκλεισμού μια σημαντική απειλή για την κοινωνία, και ιδιαίτερα στην αρνητική συγκυρία της τρέχουσας κρίσης, κρίθηκε αναγκαία η διερεύνησή του σε εθνικό και περιφερειακό μέσα από την εκπόνηση του παρόντος ερευνητικού έργου. Η πρόταση για την εκπόνηση του ερευνητικού έργου υποβλήθηκε στο πλαίσιο του Προγράμματος «Συνεργασία 2009» που χρηματοδοτήθηκε από το Εθνικό Στρατηγικό Πλαίσιο Αναφοράς (ΕΣΠΑ) 2007 – 2013, Επιχειρησιακά Προγράμματα «Ανταγωνιστικότητα και Επιχειρηματικότητα» και Περιφερειών σε Μετάβαση Δράση Εθνικής Εμβέλειας, Πράξη Ι: «Συνεργατικά έργα μικρής και μεσαίας κλίμακας». Η πρόταση εγκρίθηκε, ύστερα από αρκετές τροποποιήσεις και το έργο ξεκίνησε το Δεκέμβριο του 2010 και ολοκληρώθηκε τον Νοέμβριο του 2013.  

Νο 11 τεύχος  

ΑΝΑΠΤΥΞΗ ΠΕΡΙΦΕΡΕΙΑΚΩΝ ΔΕΙΚΤΩΝ ΚΟΙΝΩΝΙΚΟΥ ΑΠΟΚΛΕΙΣΜΟΥ ΚΑΙ ΜΕΘΟΔΩΝ ΜΕΤΡΗΣΗΣ ΤΗΣ ΚΟΙΝΩΝΙΚΗΣ ΑΝΙΣΟΤΗΤΑΣ ΓΙΑ ΤΗΝ ΔΥΤΙΚΗ ΕΛΛΑΔΑ, ΠΕΛΟΠΟΝΝΗΣΟ ΚΑΙ ΤΑ ΙΟΝΙΑ ΝΗΣΙΑ: ΣΥΝΟΠΤΙΚΗ ΠΑΡΟΥΣΙΑΣΗ ΕΡΓΟΥ.  

* Ζωγραφάκης Σ., Παππάς Β., Χλέτσος Μ.  

Περίληψη  (ολόκληρο το κείμενο)

Τα τελευταία χρόνια, το ζήτημα του κοινωνικού αποκλεισμού αποτελεί ένα από τα πιο «φλέγοντα» θέματα τόσο σε θεωρητικό επίπεδο, όσο και σε επίπεδο διαμόρφωσης προτάσεων πολιτικής. Σύμφωνα με τη διεθνή βιβλιογραφία ως κοινωνικός αποκλεισμός ορίζεται «η παρεμπόδιση απορρόφησης κοινωνικών και δημόσιων αγαθών», όπως είναι π.χ. αυτά της εκπαίδευσης, του συστήματος υγειονομικής περίθαλψης κλπ., η έλλειψη των οποίων οδηγεί συνήθως στην οικονομική ανέχεια και περιθωριοποίηση. Όντας το φαινόμενο του κοινωνικού αποκλεισμού μια σημαντική απειλή για την κοινωνία, και ιδιαίτερα στην αρνητική συγκυρία της τρέχουσας κρίσης, κρίθηκε αναγκαία η διερεύνησή του σε εθνικό και περιφερειακό μέσα από την εκπόνηση του παρόντος ερευνητικού έργου. Η πρόταση για την εκπόνηση του ερευνητικού έργου υποβλήθηκε στο πλαίσιο του Προγράμματος «Συνεργασία 2009» που χρηματοδοτήθηκε από το Εθνικό Στρατηγικό Πλαίσιο Αναφοράς (ΕΣΠΑ) 2007 – 2013, Επιχειρησιακά Προγράμματα «Ανταγωνιστικότητα και Επιχειρηματικότητα» και Περιφερειών σε Μετάβαση Δράση Εθνικής Εμβέλειας, Πράξη Ι: «Συνεργατικά έργα μικρής και μεσαίας κλίμακας». Η πρόταση εγκρίθηκε, ύστερα από αρκετές τροποποιήσεις και το έργο ξεκίνησε το Δεκέμβριο του 2010 και ολοκληρώθηκε τον Νοέμβριο του 2013.  

* Ζωγραφάκης Σταύρος: Αναπληρωτής Καθηγητής, Γεωπονικό Πανεπιστήμιο Αθηνών

Παππάς Βασίλης: Καθηγητής, Πανεπιστήμιο Πατρών

Χλέτσος Μιχάλης: Αναπληρωτής Καθηγητής, Πανεπιστήμιο Ιωαννίνων 

Νο 10 τεύχος    

ΠΛΗΘΥΣΜΙΑΚΕΣ ΣΥΓΚΛΙΣΕΙΣ ΚΑΙ ΑΠΟΚΛΙΣΕΙΣ: ΤΥΠΟΛΟΓΙΑ ΤΩΝ ΝΟΜΩΝ ΤΗΣ ΧΩΡΑΣ ΑΝΑΦΟΡΙΚΑ ΜΕ ΤΑ ΠΛΗΘΥΣΜΙΑΚΑ ΧΑΡΑΚΤΗΡΙΣΤΙΚΑ ΤΟΥΣ

* Παππάς Β. - Αλεβίζος Φ.

Περίληψη  (ολόκληρο το κείμενο)

Βασική προσδιοριστική παράμετρος στην διαδικασία σχεδιασμού του χώρου είναι η χωρική κατανομή του πληθυσμού και η συστηματική μελέτη των ιδιαίτερων χαρακτηριστικών της. Στηριζόμενη στην προηγούμενη παραδοχή η εργασία μελετά και παρουσιάζει τις πληθυσμιακές διαφοροποιήσεις στον Ελλαδικό χώρο και μετρά ποσοτικά την ενδονομαρχιακή πληθυσμιακή ανισοκατανομή χωρίς να υπεισέρχεται σε ερμηνευτικές προσεγγίσεις των αιτίων δημιουργίας της. Ο μοναδιαίος χώρος αναφοράς (επίπεδο ανάλυσης) είναι τα Δημοτικά / Κοινοτικά Διαμερίσματα της χώρας και δίνεται έμφαση στη συγκριτική μελέτη της ενδονομαρχιακής κατανομής του πληθυσμού μέσω στατιστικού προσδιορισμού και ανάδειξης συγκεκριμένης τυπολογίας των Νομών της χώρας, σύμφωνα με επιλεγμένους πληθυσμιακούς δείκτες (συντελεστής Gini, κλπ.). Για τον σκοπό αυτό αναπτύχθηκε εξειδικευμένο Γεωγραφικό Σύστημα Πληροφοριών το οποίο εμπλουτίστηκε με στατιστικά στοιχεία της ΕΣΥΕ των απογραφών 1981, 1991 και 2001.  Έγινε εκτεταμένη εφαρμογή εξειδικευμένων τεχνικών και μεθοδολογιών, όπως της καμπύλης Lorenz και του συντελεστή Gini, καθώς και μεθόδων πολυμεταβλητής στατιστικής ανάλυσης και μεθόδων ταξινόμησης με στόχο τον καθορισμό τυπολογίας των νομών της χώρας.

*Παππάς: Καθηγητής, Τμήμα Αρχιτεκτόνων Μηχανικών, Πανεπιστήμιο Πατρών.                              

Φίλιππος Αλεβίζος: Αναπληρωτής Καθηγητής, Τμήμα Μαθηματικών, Πανεπιστήμιο Πατρών.

Νο 9 τεύχος   

ΤΟΥΡΚΟΙ, ΕΛΛΗΝΕΣ ΚΑΙ ΠΡΟΣΦΥΓΕΣ ΣΤΟ ΝΗΣΙ ΤΗΣ ΛΕΣΒΟΥ ΤΟΝ ΕΙΚΟΣΤΟ ΑΙΩΝΑ

*Kolodny E. - Darques R.

Περίληψη   (ολόκληρο το κείμενο)

Μεταξύ των μεγάλων νησιών του Ελληνικού Αρχιπελάγους, η Λέσβος (1.633 km2, 90.643 κατοίκοι, 2001), είναι μαζί με την Κρήτη, αυτη η  οποία έχει βιώσει τις πιο βαθιές δημογραφικές αλλαγές, που σχετίζονται με την υποχρεωτική ανταλλαγή των πληθυσμών μεταξύ Ελλάδας και την Τουρκίας. Την παραμονή των Βαλκανικών πολέμων, οι μουσουλμάνοι (18.177 το 1911) αποτελούν το 13,1% του πληθυσμού του νησιού, δεν είναι παρά μόνο 7.162 (6,3 %) στα τέλη του 1920. Η «Μικρασιατική Καταστροφή», που επικυρώθηκε από τη Σύμβαση της Λωζάννης (1923), φέρνει ένα τεράστιο κύμα Ελλήνων προσφύγων (47.382 τον Απρίλιο του 1923), τη στιγμή που οι τελευταίοι Τούρκοι εγκαταλείπουν την Μυτιλήνη. Πέντε χρόνια αργότερα, κατά την απογραφή του 1928, 30.643 πρόσφυγες έχουν εγκατασταθεί στη Λέσβο, όπου σχηματίζουν το 22,3 % του εργατικού δυναμικού, ενώ μόνο 87 μουσουλμάνοι παραμένουν στο νησί. Από τότε, ο πληθυσμός δεν σταματά να μειώνεται (87.151 κάτοικοι το 1991), την τελευταία δεκαετία, παρά ταύτα, ο πληθυσμός ανακάμπτει 4 %, ιδιαίτερα στην πόλη της Μυτιλήνης. Το αρθρο εξετάζει το ζήτημα της χωρικής κατανομής των κοινοτήτων στις αρχές του εικοστού αιώνα, και της κατανομής των προσφύγων το 1928. Αναλύτεται επίσης ο πληθυσμός της πόλης της Μυτιλήνης το 1969, κατά τον τόπο γέννησης: το ένα τέταρτο των ενηλίκων κατάγονται ακόμα από τη Μικρά Ασία.

*Emile KOLODNY:  Επίτιμος Διευθυντής Ερευνών του Γαλλικού Ιδρύματος Ερευνών, CNRS

Régis DARQUES: Ερευνητής του Γαλλικού Ιδρύματος Ερευνών  CNRS, Geographie (MMSH, Université de Provence, Aix-en-Provence)

Νο 8 τεύχος   

Η ΑΣΤΙΚΗ ΟΡΓΑΝΩΣΗ ΤΗΣ ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΥΠΟΛΗΣ ΣΤΗΝ ΠΡΩΙΜΗ ΒΥΖΑΝΤΙΝΗ ΠΕΡΙΟΔΟ

*Δρ Δημήτρης Π. Δρακούλης 

Περίληψη  

Η εργασία αναφέρεται την αστική οργάνωση της Κωνσταντινούπολης της πρώιμης Βυζαντινής περιόδου μέσα από τις πληροφορίες που δίνονται σε ένα ανώνυμο λατινικό γεωγραφικό κείμενο, τη Notitia Urbis Constantinopolitanae. Είναι χρονολογημένο περίπου στο 425 μ.Χ. και κατατέμνει την Κωνσταντινούπολη σε 14 περιοχές, όπως αυτές θεσμοθετήθηκαν από τον Κωνσταντίνο Α΄. Αποτελείται από έναν πρόλογο που υμνεί τον Θεοδόσιο Β΄, το κυρίως σώμα του κειμένου που περιγράφει τα κτίρια και τις υποδομές που βρίσκονται στις επιμέρους περιοχές και τέλος, μια σύνοψη που ανακεφαλαιώνει προσθετικά τα κτίρια. Χρησιμοποιήθηκε μια αναλυτική τεχνική, προκειμένου να εξαχθούν οι λέξεις, φράσεις και προτάσεις του κειμένου που αναφέρονται στον υλικό χώρο ή έχουν αναφορές σε αστικές λειτουργίες. Η ισοτοπία του χωρικού κώδικα, όπως ονομάζεται, έλκει την καταγωγή της από τη δομική γλωσσολογία και εντοπίστηκαν 32 διαφορετικές ισοτοπίες που κατηγοριοποιήθηκαν σε επτά λειτουργίες: κατοικία, οικονομία, διοίκηση, πολιτισμός, άμυνα, θρησκεία και δίκτυα. Κάθε μια από αυτές αναλύεται σε λειτουργικές υποκατηγορίες που συντίθενται από τις επιμέρους ισοτοπίες. Για την πληρέστερη περιγραφή των επιμέρους περιοχών και των διακριτικών τους γνωρισμάτων, δημιουργήθηκε ένα Ψηφιακό Μοντέλο Εδάφους, που αποτυπώνει την ιστορικο-γεωγραφική πραγματικότητα. Για την καλύτερη κατανόηση της χωροθέτησης των ιστορικών περιοχών και λειτουργικών κελυφών, δημιουργήθηκε επίσης, ένας χάρτης της Istanbul, όπου χαρτογραφήθηκαν τα σύγχρονα όρια των διοικητικών γειτονιών (mahalle) και αντιστοιχήθηκαν με τις ιστορικές περιοχές. Τέλος, επιχειρήθηκε μια απόπειρα ζωνοποίησης των περιοχών της πρώιμης Βυζαντινής πόλης. Εξετάστηκε ξεχωριστά κάθε λειτουργία και τα κελύφη που την απαρτίζουν, με στόχο την ανάδειξη αφενός της ελληνο-ρωμαϊκής τους γενεαλογίας, και αφετέρου την επισήμανση των τομών που επέφερε η έλευση της χριστιανικής ιδεολογίας και των συνακόλουθων υλικών πρακτικών, όπως αυτές αποτυπώνονται στον αστικό χώρο της πρώιμης Βυζαντινής περιόδου.

*Ο Δημήτρης Π. Δρακούλης είναι Dottore in Architettura του Πολυτεχνείου του Μιλάνου “Leonardo da Vinci” και Διδάκτωρ Πολεοδομίας – Χωροταξίας του Αριστοτελείου Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης. Είναι μέλος του Εργαστηρίου Πολεοδομικού και Περιβαλλοντικού Σχεδιασμού του Τομέα Πολεοδομίας, Χωροταξίας και Περιφερειακής Ανάπτυξης του Τμήματος Αρχιτεκτόνων του Α.Π.Θ. 

Νο7 τεύχος

ΜETABOΛΕΣ ΣΤΗΝ ΕΚΚΛΗΣΙΑΣΤΙΚΗ ΓΕΩΓΡΑΦΙΑ ΤΟΥ ΟΙΚΟΥΜΕΝΙΚΟΥ ΠΑΤΡΙΑΡΧΕΙΟΥ ΣΤΑ ΤΕΛΗ ΤΟΥ 19ου ΑΙ. Η ΠΕΡΙΠΤΩΣΗ ΤΗΣ ΒΟΡΕΙΟΑΝΑΤΟΛΙΚΗΣ ΜΑΚΕΔΟΝΙΑΣ
*Μπάκας Θ. Ιωάννης

Περίληψη  (ολόκληρο το κείμενο)

Η περιοχή μελέτης μεταξύ του ποταμού Στρυμόνα(Struma) και

των Οθωμανοβουλγαρικών συνόρων

(Turkey in Europe, Roumania, Servia, Bulgaria and Montenegro,

Chicago: Rand McNally and Company, 1898

Ο 19ος αιώνας σήμανε για το Οικουμενικό Πατριαρχείο σημαντικό περιορισμό της δικαιοδοσίας του, καθώς μειώθηκε, σε μεγάλο βαθμό, ο γεωγραφικός χώρος ο οποίος βρισκόταν κάτω από τη διαποίμανσή του, λόγω της δημιουργίας των διάφορων αυτοκέφαλων Εκκλησιών. Εξαιτίας των παραπάνω, η Εκκλησία της Κωνσταντινούπολης, πολλές φορές χρειάστηκε  να ορίσει  εκ νέου τα όρια των διαφόρων επαρχιών της. Μια τέτοια περίπτωση αφορούσε και τη γεωγραφική  περιοχή της βορειανατολικής Μακεδονίας και πιο συγκεκριμένα τα τμήματα Άνω Τζουμαγιάς (σημερινό Blagoevgrad) και Razlog. Η περιοχή αυτή ήταν αρκετά ιδιόρρυθμη, λόγω του βουλγαρικού εκκλησιαστικού σχίσματος.

* O Ιωάννης Θ. Μπάκας είναι Λέκτορας στο τμήμα Ποιμαντικής και Κοινωνικής Θεολογίας του Αριστοτελείου Πανεπιστημίου στην Ιστορία των Πρεσβυγενών Πατριαρχείων. Εχει πτυχίο Θεολογίας (Αριστοτέλειο Παν/μιο) και Ιστορίας (Δημοκρίτειο Παν/μιο) και διδακτορικό  Θεολογίας (Αριστοτέλειο  Πανεπιστήμιο). Δίδαξε στα τμήματα Γλώσσας Φιλολογίας & Πολιτισμού Παρευξείνιων Χωρών, στο ΠΜΣ (Σπουδές ΝΑνατολικής Ευρώπης) και στο Πανεπιστήμιο Αδριανούπολης. Επι σειρά ετών υπήρξε Επιστημονικός Συνεργάτης στο τμήμα Ιστορικών Σπουδών της Εταιρείας Μακεδονικών Σπουδών. 

Νο6 τεύχος

ΗΜΕΡΗΣΙΑ ΚΙΝΗΤΙΚΟΤΗΤΑ ΚΑΙ ΛΕΙΤΟΥΡΓΙΚΗ ΑΣΤΙΚΟΠΟΙΗΣΗ ΣΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ, 1991-2001

*Δρ Αναγνώστου Σπύρος 
Περίληψη  (ολόκληρο το κείμενο)

Η αύξηση της ημερήσιας κινητικότητας για εργασία,  αποτελεί ένα πολύ σημαντικό φαινόμενο για τον ελληνικό χώρο, στη διάρκεια των τριών τελευταίων δεκαετιών, καθώς συνδέεται με τον μετασχηματισμό των αστικών κέντρων της χώρας σε πόλους ευρύτερων Λειτουργικών Αστικών Περιοχών. Ωστόσο, η απουσία στοιχείων πριν το 2001, δεν επιτρέπει την στατιστική καταγραφή της πραγματικής  δυναμικής του φαινομένου. Το φαινόμενο συνδέεται στενά με την παράλληλη αύξηση του δείκτη ιδιοκτησίας επιβατικών αυτοκινήτων κατά την ίδια περίοδο –αύξηση που υπήρξε από τις υψηλότερες στην Ευρώπη.  Το παρόν επιχειρεί μια πρώτη ανάλυση της γεωγραφικής διάστασης του φαινομένου στο σύνολο του ελληνικού χώρου. Στο δεύτερο μέρος παρουσιάζεται μια χαρτογραφική αποτύπωση των Λειτουργικών Αστικών Περιοχών της χώρας,, όπως αυτές φαίνονται να διαμορφώνονται με βάση τα στοιχεία από την Απογραφή του 2001.

* O Σπύρος Αναγνώστου είναι Πολεδόμος Χωροτάκτης του Πανεπιστημιου Aix-Marseille III με διδάκτoρικό  Γεωγραφίας του Πανεπιστημίου Αιγαίου. Έχει δύο μεταπτυχιακά, στην Πολεοδομία και στο Δίκαιο της Πολεοδομίας και της Χωροταξίας από το Πανεπιστήμιο Aix-Marseille III της Γαλλίας. 

Νο5 τεύχος

ΕΦΑΡΜΟΣΜΕΝΗ ΙΣΤΟΡΙΚΗ ΓΕΩΓΡΑΦΙΑ ΜΕ ΑΦΟΡΜΗ ΤΟΝ ΚΕΝΤΡΙΚΟ ΧΑΡΤΗ ΣΤΗ ΝΕΑ ΕΚΘΕΣΗ ΤΟΥ ΑΡΧΑΙΟΛΟΓΙΚΟΥ ΜΟΥΣΕΙΟΥ ΙΩΑΝΝΙΝΩΝ

*Δημήτρης Καλπάκης

 Περίληψη (ολόκληρο το κείμενο)

Ο χώρος και ο χρόνος ορίζουν σχεδόν κατ’ αποκλειστικότητα το πλαίσιο της ανθρώπινης δράσης, την οποίαν ένα ευρύτατο φάσμα επιστημών επιχειρεί να περιγράψει και, ενίοτε, να ερμηνεύσει. Χαρακτηριστικό παράδειγμα αποτελεί η Ιστορική Γεωγραφία, η οποία μοιάζει να ισορροπεί μεταξύ των δύο αυτών δυνάμεων, παρουσιάζοντας παράλληλα ένα ιδιαίτερα ευρύ πεδίο εφαρμογής.

Τις δυνατότητες ακριβώς της Ιστορικής Γεωγραφίας πραγματεύεται και η παρούσα εργασία, με αφορμή τη διαδικασία σχεδίασης του  κεντρικού χάρτη στο Αρχαιολογικό Μουσείο Ιωαννίνων, σε μία προσπάθεια να καταδειχθούν οι διαδικασίες που ακολουθούνται στην πράξη, εντός του παραπάνω γνωστικού πεδίου. Υπό την έννοιαν αυτή, γίνεται σαφής και ο ιδιαίτερα σημαντικός ρόλος της χαρτογραφίας, με το χάρτη να αποτελεί κομβικό σημείο μιας διαδρομής με «παραδοσιακές» αφετηρίες και σύγχρονες προοπτικές, όπως η αποκατάσταση του ιστορικού-πολιτισμικού τοπίου και η οργανική του ένταξη σε ένα δυναμικό παρόν.

*Ο Δημήτριος Καλπάκης σπούδασε Αρχαιολογία στη Φιλοσοφική Σχολή του  Πανεπιστημίου Ιωαννίνων. Ειδικεύεται σε θέματα διαχείρισης αρχαιολογικών χώρων και πολιτισμικών πόρων εν γένει, όπου έχει μακρά πείρα, με έμφαση στις ψηφιακές εφαρμογές, τις εκδόσεις και τη χαρτογραφία. Σήμερα εργάζεται ως αρχαιολόγος στο Υπουργείο Πολιτισμού και Τουρισμού.

Νο4 τεύχος

H ΠΕΡΙΦΕΡΕΙΑΚΗ ΟΡΓΑΝΩΣΗ ΤΩΝ ΟΙΚΙΣΜΩΝ ΤΗΣ ΕΠΑΡΧΙΑΣ ΘΕΣΣΑΛΙΑΣ ΣΤΗΝ ΠΡΩΙΜΗ ΒΥΖΑΝΤΙΝΗ ΠΕΡΙΟΔΟ

* Δρ Δημήτρης Π. Δρακούλης 

Περίληψη  (ολόκληρο το κείμενο)

Σκοπός της μελέτης είναι η συμβολή στη διερεύνηση του συστήματος των οικισμών και της οργάνωσης του δικτύου τους, στις περιοχές που ανήκαν διοικητικά στην Επαρχία Θεσσαλίας, στην πρώιμη βυζαντινή περίοδο (4^ος – 6^ος μ.Χ. αι.). Αντικείμενο της εργασίας αποτελεί η μελέτη α) των χαρτογραφικών πηγών, β) των διοικητικών πηγών και γ) των ιστορικών πηγών. Ειδικότερα, πραγματοποιούνται τρεις ιστορικές τομές, στον 4^ο μ.Χ. αι. (Laterculus Veronensis), στον 5^ο (Notitia Dignitatum) και στον 6^ο μ.Χ. αι. (Ιεροκλέους Συνέκδημος). Οι χωρικές κλίμακες που χρησιμοποιούνται είναι: α) η χωροταξική, δηλ. η Επαρχία Θεσσαλίας στο πλαίσιο της ανατολικής αυτοκρατορίας, β) η μεγάλη περιφερειακή κλίμακα, δηλ. η Επαρχία Θεσσαλίας στο πλαίσιο της Διοίκησης Ιλλυρικού, γ) η μικρή περιφερειακή κλίμακα, δηλ. οι πόλεις και οι οικισμοί στο επαρχιακό τους πλαίσιο και τέλος δ) η πολεολογική κλίμακα, δηλ. η χωρολειτουργική οργάνωση των επιμέρους αστικών τόπων. Στόχος της μελέτης είναι ο εμπλουτισμός των ιστορικο-γεωγραφικών γνώσεων για το δίκτυο των οικισμών της Επαρχίας Θεσσαλίας, ο συσχετισμός των πληροφοριών αυτών με τα δίκτυα επικοινωνίας και πολιτισμικών ανταλλαγών και η χαρτογραφική αναπαράστασή τους.

*Ο Δημήτρης Π. Δρακούλης είναι Dottore in Architettura του Πολυτεχνείου του Μιλάνου “Leonardo da Vinci” και Διδάκτωρ Πολεοδομίας – Χωροταξίας του Αριστοτελείου Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης. Είναι μέλος του Εργαστηρίου Πολεοδομικού και Περιβαλλοντικού Σχεδιασμού του Τομέα Πολεοδομίας, Χωροταξίας και Περιφερειακής Ανάπτυξης του Τμήματος Αρχιτεκτόνων του Α.Π.Θ.

Νο3 τεύχος

Chungking Express: εικόνες της παγκόσμιας πόλης

* Σώτη Τριανταφύλλου 

Σχετικά με το κείμενο  (ολόκληρο το κείμενο)

Το κείμενο της Σώτης Τριανταφύλλου «Chungking Express: εικόνες της παγκόσμιας πόλης» είναι η εισήγησή της στον σεμιναριακό κύκλο μαθημάτων με τίτλο «Πολιτισμική και Ιστορική Γεωγραφία με εφαρμογή στις νέες τεχνολογίες» που διοργάνωσε το τμήμα Γεωγραφίας του Πανεπιστημίου Αιγαίου την 21 Μαΐου 2008.

Με αφορμή την ταινία «Chungking Express» του Wong Kar-wai, το κείμενο σχολιάζει την παγκόσμια πόλη τόσο από την άποψη ενός θεωρητικού της αστικής γεωγραφίας, όσο και από την άποψη του ιστορικού και του κινηματογραφικού κριτικού.

*Η Σώτη Τριανταφύλλου είναι συγγραφέας. Γεννήθηκε στην Αθήνα το 1957. Αποφοίτησε από την Φαρμακευτική της Αθήνας το 1975. Συνέχισε στην Ecole des Hautes Etudes en Sciences Sociales στο Παρίσι (Αμερικανική ιστορία και πολιτισμό) και στη Νέα Υόρκη (Ιστορία της Αμερικανικής Πόλης). Αναγορεύτηκε δυο φορές διδάκτορας. Επιστρέφοντας στην Αθήνα τελείωσε το τμήμα γαλλικής φιλολογίας του Πανεπιστημίου Αθηνών. Πέρα από την πλούσια συγγραφική της παραγωγή, έχει εργαστεί ως επιμελήτρια εκδόσεων, μεταφράστρια και έχει διδάξει αμερικανική ιστορία και ιστορία του κινηματογράφου.

Νο2 τεύχος

Η ΜΑΣΤΙΧΑ ΕΝ ΕΜΠΟΡΙΑ ΚΑΙ ΛΑΘΡΕΜΠΟΡΙΑ ΣΤΟ ΑΙΓΑΙΟ ΤΟΥ 19^ου ΑΙΩΝΑ

* Δρ. Δημήτρης Ιεραπετρίτης

Περίληψη (ολόκληρο το κείμενο)

Η διεθνής ζήτηση για το προϊόν της μαστίχας ωθούσε πάντοτε την εκάστοτε διοίκηση της Χίου να εκμεταλλευθεί μονοπωλιακά το πολύτιμο προϊόν με απώτερο σκοπό τη μεγιστοποίηση του οικονομικού οφέλους που αυτό θα της προσέφερε. Το μονοπώλιο της μαστίχας δημιούργησε τις απαραίτητες συνθήκες για την ανάπτυξη μιας παράλληλης αγοράς, οδηγώντας ντόπιους και ξένους επισκέπτες της Χίου που επιδίωκαν το εύκολο κέρδος σε παράνομες δραστηριότητες. Το παρόν άρθρο αξιοποιώντας τα συμπεράσματα ποιοτικής έρευνας σε περιηγητικές πηγές και αρχειακό υλικό επιστολών, κοινοτικών αποφάσεων κ.α., πρώτον, χαρτογραφεί αδρομερώς το εμπόριο της μαστίχας κατά την περίοδο 15^ου-19^ου αιώνα παρουσιάζοντας παράλληλα τα χαρακτηριστικά της διεθνούς ζήτησης, δεύτερον, εξετάζει την οικονομική σημασία του προϊόντος για το Οθωμανικό κράτος αλλά και το σύστημα μονοπωλιακής εκμετάλλευσης που αυτό εγκαθίδρυσε και τρίτον, διερευνά τις δραστηριότητες λαθραίας διακίνησης του προϊόντος καθώς και τις δράσεις και πρωτοβουλίες που ανέλαβε η τοπική κοινοτική διοίκηση για να τις καταστείλει.

* O Δημήτρης Ιεραπετρίτης είναι διδάκτωρ Γεωγραφίας του Πανεπιστημίου Αιγαίου στην Ιστορική Γεωγραφία, έχει μετεκπαιδευτεί στην Οικονομική Ανάπτυξη (MSc) στο Πανεπιστήμιο του Salford. Απέκτησε το πρώτο του πτυχίο από το Τμήμα Οργάνωσης και Διοίκησης Επιχειρήσεων του Ο.Π.Α.

Νο1 τεύχος

ΕΜΦΑΝΙΣΗ και ΕΞΑΠΛΩΣΗ ΤΩΝ ΚΙΝΗΜΑΤΟΓΡΑΦΙΚΩΝ ΑΙΘΟΥΣΩΝ ΣΤΟ ΔΗΜΟ ΤΗΣ ΑΘΗΝΑΣ, 1897 - 2000

* Χριστόπουλος Γιώργος, Χριστόπουλος Γιάννης 

Περίληψη (ολόκληρο το κείμενο)

To κείμενο μελετά την εμφάνιση και την εξάπλωση των κινηματογραφικών αιθουσών στον δήμο της Αθήνας από το 1897 έως το 2000. Η ανάλυση του φαινομένου ξεκινάει από την πρώτη κινηματογραφική προβολή στη Ελλάδα το 1897, που βρίσκει την Αθήνα μια πόλη μικρή, και ακολουθεί την εξέλιξη ως το 2000, που η πόλη έχει μετατραπεί σε μεγαλούπολη και τα multiplex έχουν πάρει την θέση των καφενείων των πρώτων προβολών. 

Με εκκίνηση σύντομη αναφορά στη πληθυσμιακή και χωρική ανάπτυξη  της Αθήνας, παρουσιάζονται οι ιδιαιτερότητες των δεδομένων και η μεθοδολογία που ακολουθήθηκε ώστε να εξαρτηθούν οι κινηματογραφικές αίθουσες χωρικά. Γίνεται κατηγοριοποίηση των αιθουσών και περιοδολόγηση του φαινομένου. Παρουσιάζονται οι πρώτες κινηματογραφικές προβολές και η εξέλιξη των αιθουσών με τη πάροδο των ετών, γίνεται αναφορά στην χωροθέτηση και τον αριθμό των αιθουσών κατά χρονική περίοδο και τέλος εξάγονται συμπεράσματα ως προς την εξάπλωση των κινηματογραφικών αιθουσών στο Δήμο της Αθήνας.

* Οι αδερφοί Γιώργος και Γιάννης Χριστόπουλοι είναι Τοπογράφοι Μηχανικοί ΤΕ, με επαγγελματική ενασχόληση στη τοπογραφίας και εξειδίκευση στις ψηφιακές εφαρμογές. Έκαναν την πτυχιακή τους διατριβή για τις κινηματογραφικές αίθουσες στην Αθήνα, αποτέλεσμα της βαθιάς προσωπικής τους ενασχόλησης με τον κινηματογράφο.