Ποδόσφαιρο και Γεωπολιτική

Η γεωπολιτική του ποδοσφαίρου: όταν ο αθλητισμός γίνεται πολιτική  

https://major-prepa.com/geopolitique/la-geopolitique-du-football-quand-le-sport-devient-politique/
Ρόμπιν Μπάρον 7 Οκτωβρίου 2017   Μετάφραση/Επιμέλεια: Γ.Σιδηρόπουλος

220 εκατομμύρια ευρώ είναι το τρελό ποσό που έπρεπε να δαπανήσει το Παρίσι Saint-Germain για να προσλάβει το σούπερ αστέρι Neymar Junior. Η σαπουνόπερα Neymar ζωντανεύει το περασμένο καλοκαίρι και η πανταχού παρούσα της είδηση μαρτυρεί ένα πράγμα: το ποδόσφαιρο δεν είναι ένα άθλημα όπως τα άλλα. Αποτελεί βασικό στοιχείο των διεθνών σχέσεων, το ποδόσφαιρο γίνεται αντιληπτό από ορισμένους εμπειρογνώμονες, ως ένα πραγματικό γεωπολιτικό ζήτημα (όπως ο γεωπολιτικός αναλυτής Pascal Boniface: αριστερά εξώφυλλο ενός απο τα βιβλία του για το ποδόσφαιρο και την γεωπολιτική).

Στα τέλη του 19ου, το ποδόσφαιρο γίνεται παγκόσμιο

Η γεωπολιτική του ποδοσφαίρου μπορεί να εξηγηθεί από την παγκοσμιοποιημένη φύση αυτού του αθλήματος. Πράγματι, το ποδόσφαιρο είναι το πρώτο άθλημα που αντιμετωπίζει έναν παγκόσμιο παροξυσμό και η ανάπτυξή του ακολουθεί τα διάφορα στάδια της διαδικασίας της παγκοσμιοποίησης. Ένα πραγματικό παγκόσμιο φαινόμενο, το ποδόσφαιρο έφυγε από την Αγγλία στα τέλη του 19ου αιώνα και στη συνέχεια εξαπλώθηκε σε όλα τα λιμάνια του πλανήτη. Είτε προέρχονται από το Αλγέρι, το Μπουένος Άιρες ή τη Βαρκελώνη, κάθε φορά που η ιστορία επαναλαμβάνεται, οι ντόπιοι θέλουν να μιμηθούν τους Άγγλους εμπόρους και να μυηθούν στο ποδόσφαιρο. (…) να σημειωθεί επίσης η "αγγλοποίηση" των ονομάτων των ομάδων  από τότε που εξακολουθεί να υφίσταται και σήμερα. Ακολουθώντας για ακόμη μία φορά τα στάδια της πρώτης παγκοσμιοποίησης, το ποδόσφαιρο κερδίζει ηπειρωτικά με την ανάπτυξη σιδηροδρόμων και άλλων αξόνων επικοινωνίας. Οι Βρετανοί πετυχαίνουν ακούσια την κατάκτηση του αθλητικού κόσμου μέσω του ποδοσφαίρου. Μπορούμε λοιπόν να θεωρήσουμε ότι το άθλημα αυτό με τον λαϊκό και παγκόσμιο χαρακτήρα του γίνεται ένα από τα πρώτα στοιχεία της "Ύπιας Ισχύος " του εικοστού αιώνα, και πολύ πριν το έργο του Joseph Nye ( 1990). Με τη δημιουργία του Παγκοσμίου Κυπέλλου το 1930 και τον πολλαπλασιασμό των επαγγελματικών συλλόγων, το ποδόσφαιρο σταδιακά καθίσταται παγκόσμιο. Ωστόσο, ειδικά από το 1945 προκύπτει μια γεωπολιτική του ποδοσφαίρου.

Πώς η πολιτική οικειοποίηση μεταμόρφωσε τον κόσμο του ποδοσφαίρου;

Είτε το θέλουμε είτε όχι, το ποδόσφαιρο και η πολιτική ήταν πάντα στενά συνδεδεμένα. Χάρη στον παγκόσμιο και λαϊκό χαρακτήρα του, το ποδόσφαιρο αποτελεί αντικείμενο πολιτικού δανείου στην υπηρεσία της γεωπολιτικής των κρατών. Ένας από τους πρώτους που καταλαβαίνει αυτό είναι ο στρατηγός Φράνκο. Έχοντας έρθει στην εξουσία το 1939, δεν είναι μεγάλος οπαδός του ποδοσφαίρου, αλλά βλέπει έναν φορέα ικανό να μεταδώσει την πολιτική της ενοποίησης και του μεγαλείου της εξουσίας. Απο οπορτουνισμό, υποστήριξε πρώτα τον σύλλογο Ατλέτικ της Μαδρίτης γιατί μονοπωλεί το ισπανικό πρωτάθλημα από το 1939 ως το 1953. Ο Φράνκο αλλάζει ακόμη και το όνομα τους με το "Atlético", έτσι ώστε η ομάδα να είναι περισσότερο καστιλιάνική και λιγότερο βασκική. Από το 1953, με την Atletico να μην είναι πλέον σε θέση να πάρει το πρωτάθλημα, αποφάσισε να ευνοήσει τη Ρεάλ Μαδρίτης και άρχισε να πολεμά τη Βαρκελώνη και το σύνθημά τους "Més que un club" (στα καταλανικά: περισσότερο από μία ομάδα). Έτσι γεννήθηκε η μεγάλη αντιπαλότητα μεταξύ Ρεάλ Μαδρίτης και της ομάδας της Βαρκελώνης, η μια απολαμβάνοντας τη βοήθεια της εξουσίας και η άλλη γίνεται ένα φρούριο γλωσσικής αντίστασης και ταυτότητας στην Ισπανία. Ωστόσο, η επιτυχία της επιχείρησης είναι επιτυχημένη, καθώς η Real του Ντί Στέφανο λάμπει στην Ευρώπη κερδίζοντας 5 τίτλους πρωταθλητών Ευρώπης μεταξύ 1955 και 1960 και μαζί αυτού της Ισπανίας του Franco.

Ωστόσο, το ποδόσφαιρο δεν χρησιμεύει μόνο ως "Ήπια Ισχύς", αλλά εκπληρώνει και τη λειτουργία του "οπίου του λαού". Αυτό ισχύει ιδιαίτερα για την Αργεντινή του  του προέδρου της Βιντέλα. Στις 24 Μαρτίου 1976, ενώ ξεκινούσες η πιο αιματηρή δικτατορία της χώρας, εκδόθηκαν 23 στρατιωτικά ανακοινωθέντα από τα οποία τα 22 αφορούσαν περιορισμούς ελευθεριών. Τέλος, το 23ο διάταγμα προς γενική έκπληξη είναι ένα ανακοινωθέν  εξουσιοδότησης,  που επιτρέπει τη μετάδοση ενός ποδοσφαιρικών αγώνων. Η ομάδα της Αργεντινής έπαιζε στη Βαρσοβία για να προετοιμαστεί για το Παγκόσμιο Κύπελλο του 1978, το οποίο φιλοξένησε δύο χρόνια αργότερα, παρά τις πολυάριθμες εκκλήσεις για μποϊκοτάζ. Ένα γεγονός που μιλάει για τη σημασία του ποδοσφαίρου ως μέσου μαζικής αλλοτρίωσης. Οι πολιτικές δυνάμεις προτιμούν να το χειραγωγούν παρά να πολεμήσουν εναντίον του.

Το ποδόσφαιρο υπήρξε επίσης αντικείμενο οικειοποίησης από ορισμένες δυνάμεις για να διαδραματίσει ρόλο καταλύτη σε ορισμένες συγκρούσεις. Αυτή ήταν η περίπτωση του “πολέμου του ποδοσφαίρου” ή του «πολέμου εκατό ωρών» το 1969 μεταξύ Ονδούρας και Ελ Σαλβαδόρ και η οποία προκάλεσε τον θάνατο 3000 ατόμων και την παύση κάθε συνεργασίας στην περιοχή.

Τέλος, ακόμη και στη Γαλλία, το ποδόσφαιρο έχει γίνει αντικείμενο οικειοποίησης για πολιτικούς σκοπούς. Σύμφωνα με ορισμένους ιστορικούς, η νίκη της ομάδας της Γαλλίας στο Παγκόσμιο Κύπελλο το 1998 χρησίμευσε για να προωθήσει την εικόνα μιας Γαλλίας “Black Blanc Beur” (των μαύρων των λευκών των παλαιών αποίκων της Β.Αφρικής), που πετυχαίνει. Γεγονός που  επέτρεψε να ηρεμήσει τις κοινωνικές και πολιτικές εντάσεις της εποχής, σχετικά με τη μετανάστευση και την κοινωνική ένταξη. Το σύνθημα “πρόεδρος ο Ζίζου” (πρόεδρος ο Ζιντάν), προβαλλόμενο στην Αψίδα του Θριάμβου ακούγεται περισσότερο από κάθε άλλο μέτρο και δράση που έχουν αναληφθεί τα τελευταία 15 χρόνια από την κυβέρνηση και άλλους φορείς όπως το “SOS Ρατσισμός.”

Η γεωπολιτική του ποδοσφαίρου σήμερα: ανάμεσα σε εντάσεις και επιτυχίες

Τέλος, φαίνεται σήμερα ότι η γεωπολιτική του ποδοσφαίρου γίνεται πιο έντονη Πρώτα απ 'όλα, υπάρχει μια κάλυψη της διαφοράς από τις αναδυόμενες δυνάμεις (BRICS) στο θέμα του ποδοσφαίρου. Οι τελευταίοι χώρες διεξαγωγής του Παγκοσμίου Κυπέλλου λένε πολλά: Νότια Αφρική το 2010, Βραζιλία το 2014, Ρωσία το 2018. Η FIFA φαίνεται να θέλει να τονίσει την ανάπτυξη αυτών των χωρών μέσω του ποδοσφαίρου. Υπάρχουν όμως πολλές απογοητεύσεις. Ο αντίκτυπος του Κυπέλλου στη Νότια Αφρική είναι σχεδόν μηδενικός και ο ισολογισμός του Ρίο ντε Τζανέιρο το 2014 επικρίνεται έντονα: η αύξηση του πληθωρισμού, η μακροπρόθεσμη δημιουργία θέσεων απασχόλησης και η υποκίνηση της διαφθοράς ειδικότερα.

Ωστόσο, αυτό δεν αποθάρρυνε δύο λεγόμενες "νέες πλούσιες" χώρες να επενδύσουν μαζικά στο ποδόσφαιρο: Κατάρ και Κίνα. Το 2011, το Κατάρ αγόρασε την ομάδα του Paris Saint-Germain μέσω ενός επενδυτικού ταμείου Qatar Sport Investment (QSI) για να την βάλουν στου μεγάλους ποδοσφαιρικούς παράγοντες στην Ευρώπη και επιτυγχάνοντας με μια μεγάλη εκστρατεία λόμπινγ να αναλάβει παγκόσμιο πρωτάθλημα του 2022. Η Κίνα αποσταθεροποιεί πλήρως την αγορά μεταγραφών προσελκύοντας όλο και περισσότερα αστέρια στο πρωτάθλημά της. Ο Carlos Tevez, ο καλύτερα αμειβόμενος παίκτης στον κόσμο μπροστά από τον Messi, τον Neymar και άλλους αστέρες, λαμβάνει 38 εκατομμύρια ευρώ για να παίξει στη Shanghai Shenshua.. Ωστόσο, οι στρατηγικές είναι διαφοροποιούνται πρόσφατα. Η κινεζική κυβέρνηση αποφάσισε αυτό το καλοκαίρι να σταματήσει όλες τις πολιτικές φορολογικής ελάφρυνσης στους κινεζικούς συλλόγους, θεωρώντας ότι η απόδοση της επένδυσης δεν ήταν αρκετή Το Κατάρ, εν τω μεταξύ, επιδιώκει την ανάπτυξη της δραστηριότητάς του, το οποίο είναι ένα ουσιαστικό στοιχείο της καταριανής Ήπιας, και αυτό παρά την αντίδραση που αυτή η πολιτική εγείρει. Κατά τη διάρκεια του εμπάργκο της Σαουδικής Αραβίας και άλλων χωρών του Κόλπου ενάντια στη Ντόχα, η φανέλα της Μπαρτσελόνα απαγορεύτηκε για κάποιο χρονικό διάστημα, επειδή η "Qatar Airways" ήταν ο κύριος χορηγός της. Από την άλλη πλευρά, μετά τη μεταγραφη του Neymar, η Paris Saint Germain έχει γίνει στόχος των περισσότερων ευρωπαϊκών συλλόγων που θέλουν να δουν να εφαρμόζεται το οικονομικό φερ πλέι Τέλος, το ποδόσφαιρο λειτουργεί όλο και περισσότερο ως φορέας ταυτότητας. Μια πραγματική στρατηγική τίθεται σε εφαρμογή από την Ουγγαρία του Βίκτωρ Ορμπάν: ο πρόεδρος της Ουγγαρίας χρηματοδοτεί την επιλογή της χώρας του και επιθυμεί να ξυπνήσει την υπερηφάνεια και τον εθνικισμό της Ουγγαρίας. Στην Καταλονία, η “Μπάρτσα” συμμετέχει ενεργά στην εκστρατεία ανεξαρτησίας της περιοχής. Η επιλογή του Γκαρντιόλα, διάσημου πρώην παίκτη και πρώην προπονητή του συλλόγου, ως προσωπικότητα στην εκδήλωσης της 11ης Ιουνίου στο Montjuic δεν είναι καθόλου χωρίς σημασία. Αντιπροσωπεύει από μόνος του τον σύλλογο της Μπάρτσα και δίνει αξιοπιστία στα αιτήματα για την ανεξαρτησία της Βαρκελώνης.

Συμπερασματικά, το ποδόσφαιρο είναι ένα παγκόσμιο και δημοφιλές φαινόμενο. Γι΄ 'αυτό το οικειοποιούνται από το 1945 για πολιτικούς και γεωπολιτικούς σκοπούς. Σήμερα, με την άφιξη νέων παραγόντων, η χρηματοοικονομική δύναμη και η προβολή του ποδοσφαίρου αυξάνονται. Ως αποτέλεσμα, η γεωπολιτική του ποδοσφαίρου γίνεται όλο και πιο πλούσια καθημερινά.